Ovozni chiroyli qilish — mashqlar, vokal usullari, rezonator va nafas olish haqida

Tabiatan yoqimsiz ovoz — juda kam uchraydigan holat. Agar bunga ishonmasangiz, hech bo’lmaganda bitta ovozi siz uchun yoqimsiz bo’lib tuyulgan bolani eslab ko’rishga harakat qiling. Nega aynan bolalar? Gap shundaki, faqat yosh bolalar haqiqiy ochiq ovozga ega va undan foydalanishdan tortinishmaydi.

Bolalar oldida ovozni chiroyli qilish vazifasi yo’q, chunki u tabiiydir. Ulg’ayish jarayonida esa ota-onalar doimiy ravishda bolaga «dakki berib», uni sokinroq gapirishga majburlashadi, bola o’zini «madaniyatli» va «yaxshi» tutishi uchun ovozini ohangi va balandligini cheklashga odatlanadi.

Bu ovoz moslashuvchanligi va potentsiali yo’qotilishiga olib keladi: bolalar kun davomida qichqirib o’ynashadi va ularning ovoz boylamlari holati o’zgarmaydi, kattalarga esa bir marta baland baqirish ovozning xirillab qolishi uchun yetarli bo’ladi.

Har bir ovoz jarangdor va chiroyli bo’ladi. Uning yomon va noaniq bo’lishiga bizning o’z harakatlarimiz sababchidir.

Ovoz kuchsizligi muammosi — ana shu yopilgan potentsial bo’lib, uning to’liq kuch bilan jaranglashi uchun uni qayta ochish kerak. Buning uchun undan «haqiqiy» foydalanish kifoya. Ovoz yaxshi rivojlanib, uni boshqarishni o’rganganingizda, uni yo’qotish xavfi (boylamlarga zarar yetishi natijasida) minimal darajaga tushadi.

To’g’ri nafas olish texnikasi

Nafas ovozni yoqimli qilishi, unga kutilmagan hajm va jarang berishi mumkin, lekin bu haqida faqat vokalchilar, oratorlar va professional aktyorlar bilishadi. Boshqalar esa ovoz balandligini boylamlarning zo’riqishi tufayli oshirishni afzal ko’radi va bu yoqimsiz «tekis» tovush hosil bo’lishiga olib keladi, qolaversa uni bir muddatga yo’qotish xavfi ham yuqori. Nafasga tayanadigan ovozni esa «uzib» qo’yish qiyin.

To’g’ri nafas olish texnikasi quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:

1. Havo to’plash. Nafasni burun orqali olib, u bilan qorin va belning yuqori qismidagi o’pkani boricha to’ldirishga harakat qiling. Bunda qorin kengayishi, yelkalar balandligi esa o’zgarmasligi kerak. Nafas olishning bu turi «diafragmal» deb ataladi va unda ko’proq diafragma va quyi qovurg’a mushaklari ishtirok etadi.
2. Havo oqimining chiqishi. Nafasni keng tomoq bilan chiqarish lozim, go’yo uning bilan qo’llarni isitish uchun harakat qilayotgandek.
3. Tovush paydo bo’lishi vaqtida hiqildoqning to’g’ri joylashishi. Hiqildoqni chuqur esnash vaqtida egallaydigan darajagacha pastga tushirish lozim. Esnash vaqtida uning joylashuvini qo’l bilan his eting, keyin qancha balandga ko’tarilishini aniqlab ko’ring.

Texnikaning mohiyati shundaki, ovoz boylamlar tebranishi tufayli hosil bo’ladi, havo oqimi esa unga balandlik beradi. Shu tariqa ovoz boylamlariga tushadigan yuk kamayadi va baqirish yoki baland suhbat tufayli ularning shikastlanish xavfi keskin kamayadi, ovoz esa balandlik va kuchli bo’ladi.

Tabiiy rezonatorlardan foydalaning

Rezonator — bu organizmning tabiiy bo’shlig’i bo’lib, tovush unga kirganda uning devorlaridan aks etib, kuchayadi. Asosiy rezonatorlar qorinning yuqori qismidan to boshning tepa qismigacha bo’lgan sohada joylashgan bo’lib, ular yuqori va pastki qismlarga bo’linadi. Ko’krak rezonatorlari past ovozlar, bosh rezonatorlari esa baland ovozlar uchun ishlatiladi.

Bu qanday ishlashini tushunish uchun quyidagi mashqni bajarib ko’ring:

1. O’pkani to’ldirib nafas oling.
2. Lablarni yopib, pastki jag’ni iloji boricha pastroq qilib, «mmm» tovushini chiqaring.
3. O’ng qo’lingizni musht qilib, tebranishni keltirib chiqarish uchun ko’krakka sekin urishni boshlang.
4. Ovozni tebranish sezilayotgan joyga yo’naltirishga harakat qiling.

Xuddi shu mashqni yuqori bosh rezonatorlari va baland ovoz bilan amalga oshirish mumkin, faqat bunda musht bilan emas, balki barmoqlarni uchi bilan yengil urish kerak.

Ovoz apparatini shug’ullantirish

Ovozni chiroyli va yoqimli qilish uchun «i, e, a, o, o’, u» tovushlar jadvalini chizing. Uning yordami bilan ovozning moslashuvchanligi va kuchini rivojlantirish uchun ko’plab turli xil mashqlarni bajarishingiz mumkin. Bitta qiyin tomoni — barcha bunday ovoz mashqlarini iloji boricha balandroq bajarish zarur, shuning uchun uyda ovoz izolyatsiyasi yetarli darajada bo’lmasa, mashg’ulotlar uchun joy izlash kerak bo’ladi.

Ovoz uchun mashqqa misol:

• Boshlang’ich pozitsiyasi — tik turgan holatda, qomat tekis, yelkalar orqaga tortilgan, qo’llar qulay holatda erkin qo’yilgan;
• Biz bir tovushli tovush bilan harakatni bajaramiz, masalan, uzoqdagi odamni chaqirish uchun;
• Har bir tovush bilan bu mashq takrorlanadi;
• Harakat o’zgartiriladi.

Ushbu masalada muntazamlik — muvaffaqiyat kalitidir. Faqat har kuni puxta bajarilgan mashqlar yaxshi natijalarga erishishga yordam beradi.

Qo’shiq aytish va vokal

To’g’ri vokal bir vaqtning o’zida ovozni sozlashning barcha texnika usullarini o’z ichiga oladi: bu to’g’ri nafas olish, rezonatorlar ishtiroki va hiqildoqning to’g’ri joylashuvini. Kuylash esa bunga tayyorlaydigan mashg’ulotdir.

Bundan tashqari, qo’shiq aytish ovoz diapazonini sezilarli darajada kengaytirishga yordam beradi va tomoq mushaklari zo’riqishini yengillashtirishni o’rgatadi. Professional tarzda mashq qilish imkoniyati bo’lmasa ham, shunchaki qo’shiq aytishga harakat qiling, vaqt o’tishi bilan bu ovozni yanada yoqimli qiladi.

Ammo qo’shiqni baland ovozda kuylash darkor, aks holda mashqlardan foyda bo’lmaydi. Qo’shiq aytayotganda hiqildoqning joylashuvi, ovoz sifati va boylamlarga tushadigan zo’riqishni nazorat qilib boring. Agar tovush yassi bo’lsa va tez orqada tomoqda og’riq sezilsa, unda siz noto’g’ri kuylayotgan bo’lasiz.

Ovoz ochiq va baland ovozda eshitilishi zarur, siqilish hissi kuzatilmasligi, bo’yin mushaklari imkon qadar bo’shashtirilgan bo’lishi kerak.

Ovoz chiqarib baqirish

Ushbu mashq ko’proq ovozni sozlash emas, psixologik moslashsish mashqi sifatida ishlaydi. Uni amalga oshirish uchun ochiq havo, tabiat qo’yni, masalan, o’rmon yoki tog’lar yaxshi mos keladi. Uning mohiyati yaxshigina baqirib, ovozning kuchi, quvvati va moslashuvchanligini his qilishdan iborat. Xuddi bolalikdagi kabi — o’zni ortiqcha nazoratdan cheklab, «ahmoqgarchilik» qilish.

Tashqi tomondan bu holat qanday ko’rinish haqida o’ylamang, shunchaki dam oling va juda tez orada siz ovoz chiroyli bo’lganini sezasiz. Ammo ehtiyotkorlik haqida unutmaslik kerak: to’liq ovoz bilan qichqirishga faqat tegishli tayyorgarlik darajasi bo’lganda yo’l qo’yiladi, aks holda ovoz boylamlari shikastlanishi xavfi mavjud. Ovozga bunday yuk berishdan oldin har doim qizinib oling, tomoqni qo’llar bilan uqalang, har xil registrlardagi unli tovushlarni talaffuz qiling va shundan keyingina «tormozlarni bo’shatishingiz» mumkin.